पंजाबमध्ये मोठ्या संख्येने शेतकरी मका (Maize) पिकवतात आणि चांगला नफा कमावतात. येथे या पिकाची बहुतांश पेरणी खरीप हंगामात म्हणजेच जूनच्या मध्यापासून सुरू होते. मक्याला भातापेक्षा कमी सिंचनाची गरज असते. त्यामुळे भात पिकाला पर्याय म्हणूनही त्याचा विचार केला जातो. मात्र पंजाबमधील अनेक शेतकरी वसंत ऋतू (Spring) च्या सुरुवातीलाच मका पेरताना दिसतात.
पंजाबमधील जालंधर (Jalandhar), होशियारपूर, नवांशहर आणि कपूरथला, गुरुदासपूर, रोपर आणि लुधियाना या बटाटा बेल्ट जिल्ह्यांमध्ये वसंत ऋतूतील मक्याची सर्वाधिक पेरणी केली जाते. बटाट्याची काढणी फेब्रुवारीच्या अखेरीस संपते, अशा परिस्थितीत शेत रिकामे राहते.
या दरम्यान फेब्रुवारी ते जूनच्या मध्यापर्यंत, शेतकरी (Farmers) भातापूर्वी दुसरे पीक घेण्यास प्राधान्य देतात. त्यामुळे त्यांना चांगला नफाही मिळतो. हे पीक अवघ्या 120 ते 122 दिवसांत तयार होत असल्याने आणि त्याची काढणीही जूनपर्यंत पूर्ण होते. अशा शेतकऱ्याला भात पेरणीपूर्वी चांगला नफा मिळविण्याची संधी असते.
पंजाब (Punjab) कृषी विद्यापीठाच्या अहवालानुसार वसंत ऋतूमध्ये मक्याची लागवड करू नये. मार्च महिन्यापासून तापमान 35 अंश सेंटीग्रेडवरून जूनमध्ये 45 अंश सेंटीग्रेडपर्यंत वाढू लागते. यावेळी पाऊसही पडत नव्हता. अशा स्थितीत मका लागवडीमुळे जमिनीची पाणीपातळी आणखी खाली जाते.
त्यामुळे पुढील पिकांपासून दैनंदिन कामकाजापर्यंत पाण्याची गरज भागवणे कठीण होऊ शकते. डॉ. सुजय रक्षित (Sujay Rakshit) (संचालक, ICAR-इंडियन इन्स्टिट्यूट ऑफ मेझ रिसर्च) म्हणतात की, पंजाबची भूजल पातळी दिवसेंदिवस कमी होत आहे. अशा स्थितीत मका पिकाला सतत सिंचनाची गरज असते.
मात्र, या काळात तापमान इतके वाढते की, सिंचनातही फारसा फरक पडत नाही. अशा परिस्थितीत पाणी जमिनीत आणि झाडांच्या आत जाण्याऐवजी बाष्पीभवन होते. शेतकऱ्यांनाही वसंत ऋतूमध्ये हे पीक घ्यायचे असेल, तर त्यांनी ठिबक सिंचन पद्धतीचा अवलंब करावा.
डॉ. सुजय रक्षित पुढे सांगतात की, भात पिकवण्यासाठी मक्यापेक्षा तिप्पट पाणी लागते, तरीही वसंत ऋतूमध्ये मका लावू नये असा सल्ला दिला जातो कारण पावसाळ्याच्या सुरुवातीला भात पेरला जातो आणि त्यामुळे पाऊस पडतो. त्याच वेळी, मक्याची लागवड केली जाते,
पाऊस जवळजवळ नसतो आणि तापमान जास्त असते. अशावेळी भूगर्भातील पाणी संपुष्टात येते. अशा परिस्थितीत पंजाबच्या शेतकऱ्यांनी वसंत ऋतूमध्ये मका लागवड करण्याऐवजी जून ते ऑक्टोबर या भाताच्या हंगामात मका लागवड करावी.
