पारंपारिक शेती सोडून शेती केल्यास शेतकऱ्यांना चांगला नफा मिळू शकतो. भारत (India) हा कृषीप्रधान देश (Agricultural countries) आहे. येथील सुमारे 55 ते 60 टक्के लोकसंख्या शेतीवर अवलंबून आहे. असे असूनही, शेती हे ना-नफा देणारे क्षेत्र मानले जाते. पिकाला योग्य भाव न मिळणे हे त्याचे प्रमुख कारण आहे. मात्र पारंपरिक शेतीपासून दूर जाऊन लाखो-कोटी रुपये कमावणारे अनेक शेतकरी आहेत.
अशी अनेक झाडे आहेत, ज्यांची लागवड करून शेतकरी (Farmers) श्रीमंत होऊ शकतो. मेंदी (Henna) ही यापैकी एक आहे. पानांसाठी मेंदीची लागवड केली जाते. त्यात ‘लेसन’ नावाचे पिगमेंट कंपाऊंड असते. ज्याचा वापर केस आणि शरीराला रंग देण्यासाठी केला जातो.
शुभ प्रसंगी मेंदीची पाने बारीक करून हात-पायांवर लावतात. पांढरे केस रंगवण्यासाठीही मेंदीच्या पानांचा वापर केला जातो. डोक्यावर वापरल्याने कोंड्याची समस्याही दूर होते. त्याची पाने त्वचेच्या आजारांवरही उपयुक्त आहेत.
देशभरात मेहंदीची लागवड केली जाते. पण राजस्थानचा पाली (Pali) जिल्हा त्याच्या उत्पादनाचे मुख्य केंद्र आहे. येथे सुमारे 40 हजार हेक्टर जमिनीवर मेंदीचे पीक घेतले जाते. पाली जिल्ह्यातील सोजत आणि मारवाड जंक्शनमध्ये मेंदी मार्केट आणि पानांची पावडर (Leaf powder) आणि पॅकिंग बनवण्याचे अनेक कारखाने आहेत.
पावसाळ्यात शेत बांधून सपाटीकरण करावे. यानंतर चकती व कल्टिव्हेटरने नांगरणी करून जमीन बारीक करावी. शेताची अंतिम नांगरणी करताना 10-15 टन कुजलेले देशी खत टाकता येते. मेहेंदी विविध हवामानात उगवता येते, परंतु त्याची वनस्पती कोरड्या ते उष्णकटिबंधीय आणि मध्यम उष्ण हवामानात चांगली वाढते.
तुम्ही मेंदीची रोपे तयार करू शकता किंवा त्याची रोपे नर्सरीमधून सहज उपलब्ध आहेत. व्यावसायिक शेती (Commercial farming) साठी लागवड पद्धत सर्वोत्तम आहे. एक हेक्टर जमिनीवर रोपे लावण्यासाठी तयार केलेले सुमारे 6 किलो बियाणे पुरेसे आहे. त्याचे बेड चांगले तयार करून मार्च महिन्यात पेरणी करावी.
मेहंदीची रोपे वर्षभर तयार असतात. एप्रिलमध्ये फ्लॉवरिंग सुरू होते. एकदा स्थापित झाल्यानंतर त्याचे झुडूप 20 ते 25 वर्षे लसीकरण केले जाते. खरीप आणि रब्बी हंगामात मेंदीच्या 2 ओळींमध्ये डाळी आणि इतर कमी उंचीची पिके वाढवून अतिरिक्त उत्पन्न मिळवता येते.
पहिल्या वर्षी मेंदीच्या उत्पादन क्षमतेपैकी केवळ 5-10% उत्पन्न मिळते. 3-4 वर्षांनी मेंदीचे पीक त्याच्या क्षमतेचे पूर्ण उत्पादन देते. या पिकातून प्रति हेक्‍टरी 15-20 क्विंटल कोरड्या पानांचे दरवर्षी उत्पादन मिळते.
