गेल्या 15 दिवसांपासून डिझेल आणि पेट्रोल (Diesel and petrol) चे दर जवळपास दररोज वाढत आहेत. या 15 दिवसांत डिझेल आणि पेट्रोल 10-10 रुपयांनी महागले आहे. मात्र, जागतिक बाजारात कच्च्या तेलाच्या किमती कमी होत असतानाच तेलाच्या किमती वाढवल्या जात आहेत. अशा परिस्थितीत क्रुड स्वस्त होत असताना डिझेल-पेट्रोल सातत्याने महाग का होत आहे, असा प्रश्न सर्वजण उपस्थित करत आहेत.
त्याचे कारण म्हणजे सुमारे चार महिने त्यांचे भाव स्थिर राहणे. मग क्रूडचे भाव विक्रमी पातळीवर गेल्यानंतरही डिझेल-पेट्रोलचे दर वाढवले जात नव्हते आणि आता सरकार आपले प्रयत्न पूर्ण करत आहे. जाणून घेऊया आता आणखी किती वाढणार डिझेल आणि पेट्रोलचे दर…
22 मार्चपासून डिझेल-पेट्रोलचे दर दररोज वाढत आहेत –
देशातील अनेक भागांमध्ये डिझेल आणि पेट्रोलच्या किमती 100 रुपयांच्या पुढे गेल्यानंतर केंद्र सरकारने 4 नोव्हेंबर रोजी उत्पादन शुल्कात कपात केली. त्यामुळे सर्वसामान्यांना महागडे डिझेल-पेट्रोलपासून दिलासा मिळाला. त्यानंतर साडेचार महिन्यांत डिझेल-पेट्रोलच्या दरात कोणताही बदल झालेला नाही.
पाच राज्यांतील विधानसभा निवडणुकांमुळे असे घडल्याचे अनेक विश्लेषकांचे मत आहे. निवडणुकीच्या निकालानंतर दोन आठवड्यांतच भाव पुन्हा वाढू लागले. प्रदीर्घ प्रतिक्षेनंतर 22 मार्च रोजी सरकारी कंपन्यांनी पुन्हा डिझेल-पेट्रोलच्या दरात वाढ करण्यास सुरुवात केली. तेव्हापासून त्यांच्या दरात जवळपास दररोज वाढ होत आहे.
दैनंदिन पुनरावृत्तीची प्रणाली जून 2017 मध्ये लागू झाली –
काही वर्षांपूर्वीपर्यंत सरकारी तेल विपणन कंपन्या पंधरवड्यातून एकदा डिझेल-पेट्रोलचे दर बदलत असत. हे धोरण जून 2017 पासून बदलण्यात आले आणि क्रूडच्या जागतिक हालचालीशी संरेखित करण्यासाठी दैनिक पुनरावृत्तीची प्रणाली सुरू करण्यात आली.
यावेळी तब्बल चार महिन्यांनंतर 22 मार्च रोजी डिझेल-पेट्रोलच्या दरात 80 पैशांनी वाढ करण्यात आली, ही दैनंदिन सुधारणा प्रणाली (Daily improvement system) नंतरची एक दिवसाची सर्वात मोठी वाढ आहे. मात्र, त्यानंतर जवळपास दररोज 80 ते 80 पैशांनी दरात वाढ होत आहे.
स्वस्त असूनही नोव्हेंबरपासून क्रूड इतके महाग आहे –
नोव्हेंबरमध्ये उत्पादन शुल्कात कपात करण्यात आली तेव्हा दिल्ली (Delhi) त पेट्रोलचा दर प्रति लिटर 110.04 रुपये आणि डिझेलचा दर 98.42 रुपये प्रति लिटर होता. आता 15 दिवसांत 10-10 रुपयांनी किंमत वाढवल्यानंतर दिल्लीत पेट्रोल 105.41 रुपये आणि डिझेल 96.67 रुपये प्रति लिटरने विकले जात आहे.
दुसरीकडे, जेव्हा क्रूड (Crude) चा विचार केला जातो, तेव्हा ते 5 नोव्हेंबर 2021 रोजी प्रति बॅरल $ 82.74 वर होते आणि सध्या प्रति बॅरल $ 106.71 वर आहे. रशिया-युक्रेन युद्धावर तोडगा निघण्याच्या अपेक्षेने क्रूड $120 च्या पातळीच्या खाली घसरले असले तरी, नोव्हेंबरच्या किमतीपेक्षा ते अजूनही 30 टक्क्यांनी जास्त आहे.
आता डिझेल-पेट्रोलचे दर इतके वाढू शकतात –
आगामी काळात क्रूडची किंमत $105 च्या आसपास राहिली असे गृहीत धरले तर डिझेल आणि पेट्रोलच्या किमतीत नोव्हेंबरच्या पातळीपेक्षा सुमारे 30 टक्क्यांनी वाढ होण्याची शक्यता आहे. नोव्हेंबरमध्ये पेट्रोल 95.41 रुपये आणि डिझेल 86.67 रुपये प्रति लिटर होते. त्यात 30 टक्के वाढ केल्यास पेट्रोलचे दर सुमारे 28 रुपये आणि डिझेलच्या दरात सुमारे 26 रुपयांनी वाढ होण्याची शक्यता आहे.
त्यांच्या तुलनेत त्यांच्या दरात केवळ 10-10 रुपयांनी वाढ झाली आहे. या हिशेबानुसार अजून महागडे डिझेल-पेट्रोलचा धोका जनतेच्या डोक्यावर कायम आहे. जर कंपन्यांनी अशा प्रकारे मार्जिन काढले आणि क्रूड सध्याच्या पातळीवर राहिल्यास पेट्रोल आता 18 रुपयांनी महाग होऊ शकते. त्याचप्रमाणे डिझेलच्या दरात आता 16 रुपयांनी वाढ होऊ शकते.
सरकारी कंपन्यांचे मोठे नुकसान –
क्रेडिट रेटिंग एजन्सी मूडीज इन्व्हेस्टर सर्व्हिस (Credit rating agency Moody’s Investor Service) च्या ताज्या अहवालानुसार, जागतिक बाजारात कच्च्या तेलाच्या दरात झपाट्याने वाढ होत असताना, भारतात डिझेल-पेट्रोलच्या दरात जवळपास 4 महिने कोणताही बदल झालेला नाही. यामुळे IOC, BPCL आणि HPCL सारख्या कंपन्यांचे संयुक्तपणे $2.25 अब्ज म्हणजेच सुमारे 19 हजार कोटी रुपयांचे नुकसान झाले आहे.
डिझेल-पेट्रोलची किरकोळ विक्री (Sales) करणाऱ्या या सरकारी कंपन्यांना नोव्हेंबर 2021 ते मार्च 2022 या कालावधीत हा तोटा सहन करावा लागला आहे. हे मोठे नुकसान भरून काढण्यासाठी सरकारी कंपन्याही प्रयत्न करू शकतात.
